„Wileńscy artyści I połowy XX wieku” – to 5 wirtualnych lekcji, przedstawiających działania społeczne i twórczość w pierwszej połowie XX wieku w Wilnie mieszkających oraz w nim zakochanych artystów. O takich osobowościach, jak Ferdynand Ruszczyc, Antoni Wiwulski, Jan Bułhak, Jerzy Hoppen, Leon Kosmulski i o ich twórczości można mówić dużo, a dzieła oglądać w najważniejszych litewskich instytucjach artystycznych i w samym mieście. Niech te krótkie wykłady będą odniesieniem do kulturowego skarbu Wilna, który, mamy nadzieję, nigdy nie zostanie wyczerpany.
Lekcje wirtualne „Wileńscy artyści“ to wspólny projekt Narodowej Galerii Sztuki, oddziału Litewskiego Muzeum Sztuki, gimnazjum im. W. Syrokomla, muzeum im. W. Syrokomla i Stowarzyszenia Muzeów Litewskich.
Grupa twórcza: uczniowie gimnazjum im. W. Syrokomla: Kamilia Volodkovič, Edvin Volodkovič, Danielius Linevski, Dominykas Blaškevičius, Sebastian Gžibovskij, Raimondas Janonis i ich nauczycielka plastyki Jolanta Śnieżko, historyk sztuki Erika Guk, pracownica muzeum im. W. Syrokomla Alina Balčiūnienė, edukatorzy z Narodowej Galerii Sztuki Eglė i Povilas, montaż filmików – Skirmantas Stankevičius.
Ferdinandas Ruščicas – vienas ryškiausių Jaunosios Lenkijos dailininkų, atstovaujantis simbolistinei modernizmo srovei. Jis tapė, kūrė originalią ir taikomąją grafiką, užsiėmė knygų menu ir scenografija, aktyvino Vilniaus kultūrinį gyvenimą.
Apsigyvenęs Vilniuje dėl intensyvios pedagoginės ir organizacinės veiklos jis visiškai nustojo tapyti, sakė atvykęs „ne čia gyventi, o jam [Vilniui] tarnauti“. F. Ruščicas inicijavo nemažai miesto meniniam gyvenimui svarbių renginių. Kūrė plakatus, grafinį žurnalų ir knygų dizainą, taip pat teatro kostiumus. Nemažai prisidėjo prie vietinio teatro atgimimo. Statė įvairias pjeses: Juliuszo Słowackio „Lilla Veneda“ (1909), Edmondo Rostando „Erelį“ (1912), Stanisławo Wyspiańskio „Varšuvietes“ (1913) ir „Lapkričio naktį“ (1930), Pierre’o Corneille’io „Sidą“. Dalyvavo restauravimo komisijos darbuose ir paminklo Adomui Mickevičiui statybos komiteto pasitarimuose.
F. Ruščicas paskelbė straipsnių apie Vilniaus krašto paminklus. 1918–1919 m. jis prisidėjo prie Dailės fakulteto įsteigimo Stepono Batoro universitete, kuriame ėjo pirmojo dekano pareigas. Vadovavo peizažo tapybos dirbtuvėms, ir tai padėjo išlaikyti ryšį su universiteto jaunąja bendruomene. Dailininkas iš visos širdies stengėsi atgaivinti universitetą, formavo jo įvaizdį. Remiantis jo eskizais buvo sukurtas universiteto herbas, antspaudas, rektoriaus emblemos ir Dailės, Medicinos, Teologijos, Matematikos fakultetų dekanų bei kitos emblemos.
Savo kūryboje F. Ruščicas iš Sankt Peterburgo akademijos atsivežtą įkvėpimą, Jaunosios Lenkijos filosofiją ir estetiką sujungė su dideliu prieraišumu gimtajam Bogdanovui ir Vilniui. Iš pradžių tapė jūros peizažus, bangų eskizus kartais derino su mitologinėmis temomis (pvz., savo diplominiuose darbuose). Didelę įtaką F. Ruščico kūrybai turėjo XIX a. pabaigos Rusijos dailininkų (Isako Levitano, Ivano Aivazovskio ir Archipo Kuindžio) darbai, skandinavų tapyba ir Jano Stanislavskio paveikslai. Menininkas labai jausmingai suvokė jį supančią gamtą, Henrykas Piątkowskis jį netgi apibūdino kaip „peizažo psichologą“. Dailininkas rašė: „Stipriausiai jaučiu gamtą, galima sakyti, kad ją suprantu – pilkomis dienomis. Baltas dangus, dideli medžių kuokštai tamsūs, tamsiai mėlyni, žali.“ Jo paveiksluose pasikartoja peizažo motyvai, susiję su menininko šeimai artimomis vietomis, kurios pristatomos skirtingais metų laikais. Įdomiai F. Ruščicas vaizdavo kraštovaizdį, žvelgdamas pro belapius medžius. Jo tapyboje lemiamą reikšmę turėjo ekspresija,kuri pasireiškė erdvės iškraipymu, motyvo sudramatinimu.
Pirmoji individuali F. Ruščico paroda įvyko Vilniuje 1899 m. Nuo 1900-ųjų jis buvo Lenkijos dailininkų draugijos „Menas“ narys. Tais pačiais metais dalyvavo parodoje, surengtoje Jogailaičių universiteto 500 metų jubiliejaus proga. 1903 m. surengė „Ars“ parodą Vilniuje.
F. Ruščicas Vilniuje paliko ne tik savo darbus, ne tik atminimą apie nepaprastą meilę Vilniui ir aktyvią veiklą jo labui, bet ir širdį, palaidotą, pagal jo valią, Šv. Baltramiejaus bažnyčioje Užupyje.
Namas Pilies g. 22 buvo paskutinieji tapytojo namai (1923–1934). Tame pačiame bute kadaise gyveno garsus lenkų poetas J. Słowackis. Būtent F. Ruščico pastangų dėka ant pastato buvo pakabinta atminimo lenta ir poeto biustas. 1999 m. ant to paties namo pakabinta skulptoriaus Romualdo Kvinto sukurta atminimo lenta F. Ruščicui.
Ferdinandas Ruščicas. Nec mergitur. 1904–1905 m.
Ferdynand Ruszczyc - to jeden z najwybitniejszych twórców okresu Młodej Polski, reprezentujący symbolistyczny nurt sztuki modernizmu. Prócz malarstwa uprawiał grafikę oryginalną i użytkową, zajmował się sztuką książki i scenografią, animował i współorganizował życie kulturalne Wilna.
Po osiedleniu się w Wilnie, porzucił całkowicie malarstwo na rzecz intensywnej działalności pedagogicznej i organizacyjnej; mówił, że przyjechał „nie po to żeby tu mieszkać, a po to by mu służyć“. Zainicjował szereg istotnych dla kultury artystycznej Wilna wydarzeń. Uprawiał grafikę użytkową, projektował plakaty, szatę graficzną czasopism i książek oraz kostiumy teatralne. Wniósł istotny wkład w odrodzenie miejscowego teatru. Inscenizował „Lillę Wenedę" Słowackiego (1909), „Orlątko" Rostanda (1912), „Warszawiankę" Wyspiańskiego (1913), „Cyda" Corneille'a (1924) i „Noc listopadową" Wyspiańskiego (1930). Brał udział w pracach komisji konserwatorskich oraz w obradach Komitetu Budowy Pomnika Adama Mickiewicza w Wilnie. Publikował artykuły na temat zabytków Wileńszczyzny. W okresie 1918-1919 przyczynił się do ukonstytuowania Wydziału Sztuk Pięknych na Uniwersytecie Stefana Batorego, gdzie powierzono mu obowiązki pierwszego dziekana. Oprócz pełnienia obowiązków dziekana, Ruszczyc kierował pracownią malarstwa pejzażowego, co nie pozwalało mu tracić kontaktu z młodzieżą uniwersytecką. Całym sercem był oddany odrodzeniu uczelni, formował jej obraz. Na podstawie jego szkiców wykonano herb uniwersytetu, pieczęć uczelni, insygnia rektorskie oraz dziekanów Wydziału Sztuk Pięknych, Medycyny, Teologii, Matematyki i innych.
W swojej twórczości połączył inspiracje wyniesione z petersburskiej akademii, młodopolską filozofię i estetykę z ogromnym przywiązaniem do rodzinnych stron, do Bohdanowa i Wilna.
Początkowo Ferdynand Ruszczyc malował pejzaż morski, studia fal, czasami łączone z wątkami mitologicznymi (np. na obrazach dyplomowych). Ogromny wpływ na malarstwo Ruszczyca miała twórczość artystów rosyjskich końca XIX wieku (Isaaka Lewitana, Iwana Ajwazowskiego czy Archipa Kuindżiego), a także malarstwo skandynawskie i obrazy Jana Stanisławskiego. Artysta emocjonalnie postrzegał otaczającą naturę, Henryk Piątkowski określił go nawet jako „psychologa pejzażu”. Malarz pisał: „najsilniej odczuwam naturę, mógłbym powiedzieć, rozumiem ją – w dni szare. Niebo białe, a duże kępy drzew ciemne, ciemnosine, zielone”. W jego malarstwie powtarza się kilka motywów krajobrazowych związanych z rodzinnymi stronami, prezentowanych o różnych porach roku. Ciekawym sposobem było również ukazywanie pejzażu zza bezlistnych gałęzi drzew. Ekspresja w malarstwie Ruszczyca odgrywała znaczącą rolę. Przejawiała się w zniekształcaniu przestrzeni czy nadmiernym przerysowywaniu stosowanego motywu (np. obraz „Z brzegów Wilejki”)
Pierwsza indywidualna wystawa prac Ruszczyca miała miejsce w Wilnie w 1899 roku. Od 1900 był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. W tym samym roku wziął udział w wystawie zorganizowanej z okazji 500-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1903 zorganizował w Wilnie wystawę „Ars”.
Po Ferdynandzie Ruszczycu w Wilnie pozostały nie tylko niektóre jego dzieła, m. innymi „Ziemia", nie tylko pamięć o jego niezwykłej miłości do Wilna i aktywnej działalności dla jego dobra, ale też Serce, pochowane zgodnie z Jego wolą w kościele św. Bartłomieja na Zarzeczu.
Dom przy ulicy Pilies 22 ostatnie mieszkanie malarza. W tym domu, w mieszkaniu, w którym niegdyś mieszkał słynny poeta polski Juliusz Słowacki, w latach 1923-1934 zamieszkał znany malarz, działacz publiczny Ferdynand Ruszczyc. Dzięki jego staraniom na budynku wywieszono tablicę pamiątkową oraz popiersie Juliusza Słowackiego. W 1999 roku, na domu, w którym mieszkał słynny malarz została wywieszona tablica pamiątkowa (w wykonaniu rzeźbiarza Romualdasa Kvintasa) upamiętniająca Ferdynanda Ruszczyca.
Peržiūrėk filmuką (video): Ruscicas NDG
Peržiūrėkit filmuką: Ruscicas NDG
Jerzy Hoppenas gimė Kaune. Studijavo Krokuvos, vėliau – Vilniaus universitete, kuriame nuo 1931 m. ir dėstė. Dirbo Vilniaus mokslo bičiulių draugijos muziejuje. Atidarius trimetę meno amatų mokyklą, buvo jos direktoriumi. Gabesnius mokinius rengė aukštosioms studijoms. Vilniuje nuolat reiškėsi įvairiose meno srityse: kūrė teatro dekoracijas, iliustravo knygas. Sukūrė kelis Vilniaus ofortų ciklus, tapybos darbų. Ypač domėjosi Vilniumi: studijavo jo meno paminklus, rašė spaudoje apie miesto dailės, skulptūros, architektūros vertybių unikalumą. Tyrinėdamas buvusias grafikos mokyklas, gilinosi į senųjų darbų meninę vertę, turinį, kūrybinę koncepciją ir techniką.
1931 m. pavasarį gavęs žinią apie potvynį Vilniuje, dalyvavo architektūros paminklų gelbėjimo, vėliau – restauravimo darbuose Vilniaus katedroje ir kituose statiniuose.
Spaudoje paskelbė nemažai vertingų apybraižų, kaupė viso krašto dailės ir kitų materialinės kultūros paminklų fotoarchyvą (surinko per 4000 negatyvų).
Grąžinus Vilnių Lietuvai, dirbo naujai organizuotame Dailės muziejuje, tvarkė dailės rinkinius, vedė piešimo pamokas jau lietuviškame Dailės institute.
J. Hoppenas sukūrė ofortų ciklų istorine, buitine, urbanistine tematika (aplankai „Senasis Vilnius“, 1924, 1925, 1927), teatro dekoracijų, knygų iliustracijų, ekslibrisų, nutapė portretų, Vilniaus vaizdų. 1929–1932 m. restauravo Vilniaus universiteto P. Smuglevičiaus ir J. Lelewelio salių dekorą, 1933 m. sukūrė Trakų pilies freskų kopijų. Sgrafito technika dekoravo Vilniaus katedros Vyskupų koplyčią, Lentvario ir Perlojos bažnyčių, Šv. apaštalų Jokūbo ir Pilypo bažnyčios Vilniuje interjerą. 3–4 dešimtmetyje sukūrė Lietuvos istorinių vietovių dokumentinių fotografijų seriją. Kūriniams būdingas detalus piešinys, ryškūs baroko, vėlyvojo romantizmo bruožai.
J. Hoppeno kūriniuose gausu Vilniaus buities vaizdų: pirklių vežimų, turgaus, senamiesčio kiemų bendrijų, upeivių Neryje. Žiūrint nūdienos akimis, rodos, menininkas nei teisina, nei protestuoja – tiesiog laikmečių pjūviuose ramiai mato gyvenimą, jį paliudija. Tiesa, atskiruose darbuose juntamas jauno kūrėjo romantinis nusiteikimas, kituose – socialinio gyvenimo rūstumas.
Grafikos darbas „Vilniaus botagininkai“ (1934) atveria mažai žinomą senojo Vilniaus gyvenimo realiją – elgetas, kurie, pasirodo, mokėjo kovoti už save.
Elgetavimas tradiciškai buvo neatsiejama Vilniaus kasdienybės dalis, nes išmaldos davimas laikytas krikščioniškos meilės artimam išraiška. XVII–XVIII a. elgetos turėjo brolijas su savo hierarchija, savivalda, elgetų sąrašais ir mokesčiais. Elgetų brolijos savo narius gynė nuo į miestą atklydusių išmaldos prašytojų – tam išrinkdavo botagininkus, kurie atklydėlius botagais išvydavo iš miesto. Ši elgetų praktika ir matyti oforte: vargšų ir luošių grupę įnirtingai vaiko botagininkai, o kaip kontrastas šiai scenai antrajame plane iškyla į Šv. Jurgio bažnyčią atvykstanti prašmatni karieta su raitelių kavalkada.
J. Hoppenas profesijos draugų prisiminimuose išliko kūrybinio uolumo pavyzdys. Amžiaus pabaigoje jis yra prasitaręs, jog svarbiausiu gyvenimo uždaviniu laikęs dailės pedagogo pareigą. Kūrybos tikrumo kriterijus jam buvo paprastumas. „Tai, kas paprasta – yra tikra“, – sakė jis.
Jerzy Hopenas. Botagininkai. 1934 m.
Jerzy Hoppen urodził się w Kownie. Studiował w Krakowie i na Uniwersytecie Wileńskim, a od 1931 r. w nim wykładał.; Pracował w muzeum Wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Kiedy otworzono trzyletnią szkołę rzemiosła artystycznego, był jej dyrektorem. Bardziej utalentowanych studentów szykował na studia wyższe. W Wilnie aktywnie się przejawiał w różnych dziedzinach sztuki: tworzył dekoracje teatralne i ilustrował książki. Wykonał kilka cykli akwaforty i obrazów Wilna. Brał udział w wystawach, przyciągał uwagę publiczności. Jednocześnie szczególnie interesował się Wilnem, studiował jego zabytki, pisał w prasie, wyjaśniając publiczności unikalność sztuki, rzeźby i walorów architektonicznych miasta. Studiując dawne szkoły grafiki, Hoppen pogłębiał wiadomości o wartości artystycznej, treści, twórczej koncepcji ówczesnych dzieł i ich technikę.
1931 Wiosną po otrzymaniu wiadomości o powodzi w Wilnie, brał udział w ratowaniu, a następnie w pracach odbudowy zabytków architektury (Katedry wileńskiej i innych budynków). Publikował wiele cennych artykułów, zebrał archiwum (ponad 4000 negatywów) zdjęć zabytków kultury, sztuki i innych zabytków kultury materialnej z całego kraju. Po powrocie do Wilna pracował w nowo organizowanym Muzeum Sztuki, uporządkował kolekcje malarstwa, prowadził zajęcia rysunku w Litewskim Instytucie Sztuki.
Utworzono cykle akwafortowe na tematy historyczne, codzienności, urbanistyczne (Stare Wilno 1924, 1925, 1927), dekoracje teatralne, ilustracje książkowe, ekslibris, malował portrety, krajobrazy Wilna. W latach 1929–1932 odbudował sale Uniwersytetu Wileńskiego im. P. Smuglewicza i J. Lelewela, 1933 r. wykonał kopie fresk ściennych z zamku w Trokach. W latach 1938–1939 techniką grafitową udekorowano Kaplicę Biskupią w katedrze wileńskiej, 1942–1943 (wraz z innymi) – kościoły Lentwarowie i Perloja, 1944 r. – wnętrze kościoła św. Apostołów Jakuba i Filipa w Wilnie. Stworzył serię zdjęć dokumentalnych z zabytkami Litwy z 3 i 4 dziesięciolecia.
Prace charakteryzują się szczegółowym rysunkiem, charakterystyczne cechy baroku i późnego romantyzmu. W tym czasie nie brakuje zdjęć z wileńskich domóstw: powozy kupców, targowiska, podwórza staromiejskie, przewoźnicy nad rzeką Wilią. Z perspektywy dzisiejszej, artysta nie wydaje się ani usprawiedliwiać, ani protestować – po prostu obserwuje codzienność i jest świadkiem życia w tym momencie. W niektórych dziełach jest odczuwana romantyczna postawy młodego artysty. Gdzie indziej surowość życia społecznego.
Praca J. Hoppena „Wileńscy żebraki” (1934) otwierają mało znaną rzeczywistość starego wileńskiego życia – żebraków, którzy, jak się okazuje, byli w stanie walczyć o siebie.
Żebranie tradycyjnie było integralną częścią codziennego życia w Wilnie, ponieważ żebranie było uważane za wyraz chrześcijańskiej miłości do bliskich. W XVII-XVIII wiekach żebracy mieli wspólnoty ze swoją hierarchią, samorządem, listą żebraków i podatkami. Bractwo żebraków broniło swoich członków przed nowo przybyłymi do miasta żebrakami, wybierając po to stróży, które wypędzają nowych. Tę praktykę żebraków wyrzeźbił J. Hoppen w akwaforcie „Wileńscy żebraki”. Przedstawia grupę biedaków i niepełnosprawnych wściekłe bijących „cudzych”, a dla kontrastu do tej sceny, na drugim planie widnieje kościół św. Jerzego, obok którego przybywa krzykliwy rydwan z kawalkadą jeźdźców.
W wspomnieniach swoich przyjaciół pozostał prawdziwym przykładem twórczej gorliwości. Wydaje się i był nieporównywalny z innymi. Atrakcyjny dzięki swojej głębi myśli kreatywnej, zamkniętego skupienia. Pod koniec wieku powiedział, że za główny cel życia uważał obowiązek pedagogiczny, chęć rozwijania zdolności innych do sztuki. W takich wypadkach się zmieniał, a nawet poddawał się emocjom. Prostota była kryterium prawdziwej twórczości. „To, co proste, jest prawdziwe.” Według zeznań tych, którzy go znali, był atrakcyjnym wychowawcą dzięki taktownej i głębokiej myśli.
Peržiūrėkit filmuką: Hoppenas NDG
„Vilniuje palikau širdį visiems laikams.“
Janas Bułhakas – žymiausias XX a. pirmosios pusės Vilniaus fotografas, šiame mieste praleidęs beveik visą brandųjį savo gyvenimą. Čia įsikūręs prieš Pirmąjį pasaulinį karą, jis dirbo miesto fotografu, buvo jo gyvenimo liudininkas ir dalyvis – fotokamera fiksavo istorinius ir kultūrinius įvykius, fotografavo istorines asmenybes ir paprastus vilniečius, bažnytines ir etnografines šventes, dokumentavo architektūros paminklus.
Dailininkas Ferdinandas Ruščicas nuolat Bułhaką mokė ir skatino, laikydamas jį kūrybinga asmenybe. F. Ruščicas susitarė su miesto burmistru įkurti Vilniaus fotografijos archyvą ir jo vadovu paskyrė J. Bułhaką. Fotografas savo nuotraukose įamžino Vilniaus miestą prieš Pirmąjį pasaulinį karą ir sudarė du rinkinius, po 14 ir 15 tomų, kuriuose buvo daugiau nei 1000 Vilniaus bendrų vaizdų, užfiksuotų architektūros paminklų ir jų detalių. Nuo 1921 m. dalyvavo daugiau kaip 170 tarptautinių parodų. Atkūrus Vilniaus Stepono Batoro universitetą, dirbo dėstytoju.
Fotografas įnešė labai didelį indėlį į senojo Vilniaus ikonografiją – jis miestą fiksavo nuo 1912 iki pat 1944 m., bene išsamiausiai įamžino to meto Vilnių, jo panoramas, gatves, aikštes, pastatus, architektūrines detales. Žiūrėdami miesto vaizdus galime lyginti, kiek yra pakitęs miestas, jo senamiestis, apylinkės, kas išliko iki šių dienų. J. Bułhakas sukūrė ir kitų vietovių fotografijų, kurios taip pat ne mažiau svarbios.
1944 m. liepos 10 d. per Vilniaus šturmą buvo susprogdintas ir sudegė namas Ožeškienės g. 3, kuriame gyveno Bułhakų šeima, ten buvo įrengta ir fotostudija, biblioteka, saugomas archyvas. Sovietų armijai užėmus Vilnių, J. Bułhakas su sūnumi Januszu karo komisaro užsakymu fotografavo sugriautą miestą.
Vytautas Narbutas, analizuodamas fotografo knygą „Vilniaus peizažas“ ( „Vaga“, 2006), teigia: „J. Bułhako akyse ir istorinėje atmintyje Vilnius iš didelio kaimo virto miestu, paveldėjęs ir išsaugojęs pirmapradę kelių ir takelių raizgalynę.“
J. Bułhako palikimas aktualus ir tuo, kad autorius yra meninės fotografijos pradininkas. Dalyvaudamas parodose, rašydamas straipsnius, knygas, dėstydamas universitete, jis visą laiką siekė, kad fotografija būtų pripažinta profesionalia meno sritimi. J. Bułhako laikotarpis – tai periodas, kai nuo fotografijos amato galutinai atskirta meninė fotografija, pagrįsta jos teorija ir estetika, suorganizuoti pirmieji kūrybiniai sambūriai ir fotografijos mokymas Vilniaus universitete. Tuo metu Europoje tai buvo septintoji mokykla, kurioje buvo dėstomas fotografijos menas. Svarbiausias menininko nuopelnas – lyriškai, romantiškai užfiksuota Vilnijos gamta ir senojo miesto architektūra.
Vienas labiausiai miestą fotografavusių menininkų nesiekė objektyvumo, priešingai, norėjo subjektyviai ir individualiai perteikti savo suvokimą, išgyvenimus ir emocijas, nes, esą, tik individuali interpretacija fotografiją paverčia menu. Jis nevertino nuotraukų, fiksuojančių realybę tiksliai, dokumentiškai, norėjo kurti paveikslus, atvaizdus, o ne „banalius dokumentus“, ir dėl to sulaukdavęs priekaištų.
1938 m. J. Bułhako suformuluota tautinės fotografijos koncepcija ir programa buvo nuoseklus žingsnis to meto kultūrinėje ir politinėje aplinkoje. Visoje Europoje stiprėjant nacionalistinėms nuotaikoms, o fotografijoje – realizmo, dokumentiškumo, avangardo tendencijoms, jis stengėsi sujungti meno ir Tėvynės koncepcijas, siekė šalį, gamtą, įvairias žmonių veiklas vaizduoti taip, kad kūriniai gilintų žinias apie tėvynę ir keltų pasididžiavimą. Danuta Jackiewicz J. Bułhaką priskiria valstybinių kūrėjų (lenk. państwowotwórczy) srovei. Tai Agnieszkos Chmielewskos terminas, įvardijantis tarpukario Lenkijos menininkų, dažnai vadinamų tradicionalistais ar tautinės kultūros šaukliais, grupę.
Janas Bułhakas. Vilniaus katedra ir varpinė. 1937 m.
„Zostawiłem moje serce na zawsze w Wilnie”.
Jan Bułhak, najsłynniejszy pierwszej połowy XX wieku fotograf Wilna, który spędził większość swojego dojrzałego życia w tym mieście. Przeniósł się tu przed I Wojną światową, pracował jako fotograf miejski, był świadkiem życia miasta i dużo w nim uczestniczył, a im. rejestrując wydarzenia historyczne i kulturalne, fotografując osobowości historyczne i ludność, uroczystości kościelne i etnograficzne oraz dokumentując zabytki architektury.
Artysta Ferdinand Ruszczyc zobaczył w nim twórczą osobowość, stale uczył i motywował Bułhaka. Ruszczyc uzgodnił się z burmistrzem miasta utworzenie Wileńskiego Archiwum Fotograficznego i mianowanie J. Bułhaka jego dyrektorem. Fotograf w swoich fotografiach uchwycił Wilno przed pierwszą wojną światową i zebrał dwie kolekcje, odpowiednio po 14 i 15 tomów, więc około 1100 widoków Wilna, zabytków architektury i ich detali. Od 1921 roku brał udział w ponad 170 wystawach międzynarodowych i 380 wystawiał swoich prace. Po otwarciu Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Bułhak pracował jako wykładowca.
Fotograf wniósł wielki wkład w ikonografię starego Wilna – fiksował widoki miasta w latach 1912–1944. J. Bułhak wykonał wspaniałą pracę, ponieważ bardzo dokładnie upamiętnił Wilno i jego panoramy, ulice, place, budynki i detale architektoniczne. Oglądając pejzaże miasta możemy porównać, jak bardzo zmieniło się miasto, jego historyczna część i okolice w porównaniu z współczesnością. Oprócz Wilna istnieją równie ważne obszary fotografii. 1944 r 10 lipca Podczas burzy w Wilnie dom został wysadzony w powietrze i spalony na ul. Orzeszkowej 3, gdzie mieszkała rodzina Bułhaka, gdzie znajdowało się studio fotograficzne, biblioteka i archiwum. Po zdobyciu Wilna przez Armię Radziecką J. Bułhakowi i jego synowi Januszowi komisarz wojenny zlecił fotografowanie zrujnowanego miasta (ul. Niemieckiej).
Wytautas Narbutas, analizując książkę fotografa „Krajobraz Wilna” (tłumaczył Stanisław Żvirgżdas, „Vaga”, 2006), twierdzi, że „w oczach Bułhaka i jego pamięci historycznej Wilno z dużej wioski wyrosło w miasto, odziedzicząc i zachowując pierwotną plątaninę dróg i szlaków ”.
Dziedzictwo Bułhaka ma znaczenie również dlatego, ponieważ fotograf był pionierem fotografii artystycznej. Poprzez wystawy, pisanie artykułów, książek, nauczanie na uniwersytecie zawsze starał się by fotografia była uznana jako profesjonalna dziedzina sztuki. „Okres jego szkoły, to okres ostatecznego oddzielenia się rzemiosła fotografii od fotografii artystycznej, teorii i estetyki, pierwszych wydarzeń twórczych i szkolenia fotograficznego na Uniwersytecie Wileńskim. W tym czasie była to siódma szkoła w Europie, która uczyła fotografii. Jego główną zasługą jest zafiksowanie w sposób liryczny i romantyczny charakteru miasta Wilna i architektury Starego Miasta”.
Była to również częścią iluzji, tworzonej o Wilnie, podobnie jak i w grafikach Kosmulskiego. Jeden z najważniejszych fotografów nie szukał obiektywizmu, przeciwnie, chciał przekazać swoje spostrzeżenia, życie i emocje subiektywnie i indywidualnie, ponieważ tylko indywidualna interpretacja czyni z fotografii sztukę. Nie cenił zdjęć przedstawiających rzeczywistość w sposób dokładny, wręcz dokumentalny. Jego praca twórcza polegała na tworzeniu obrazów, a nie „banalnych dokumentów”, dlatego zarzucano mu brak dokumentalności w fotografiach.
1938 r. sformułowana przez Bułhaka koncepcja i program fotografii narodowej był krokiem w procesie zmiany kontekstu politycznego (wraz z narastaniem nastrojów nacjonalistycznych w całej Europie) i kulturowego środowiska artystycznego (wraz z rosnącym tendencjami realizmu, dokumentalizmu i awangardy w fotografii). Poprzez ten program starał się złączyć koncepcje sztuki oraz ojczyzny i miał wyraźny cel propagandowy: przedstawianie kraju, przyrody i różnych ludzkich działań w sposób pogłębiający wiedzę o ojczyźnie i budzący dumę. Danuta Jackiewicz przypisuje Bułhaka do nurtu państwowotwórczego. Jest to termin Agnieszki Chmielewskiej, która identyfikuje międzywojenną polską grupę artystów (oprócz kapistów i awangardystów), często określaną jako tradycjonaliści lub bohaterowie kultury narodowej. Grupę budujących państwo zjednoczyły nie tyle formalne więzi organizacyjne jak ideologia, samodzielna wybór samych artystów służyć państwu, społeczeństwu i narodowi.
Pažiūrėk filmuką (video): Bulhakas NDG
Peržiūrėkit filmuką: Bulhakas NDG
Antanas Vivulskis – architektas ir skulptorius. Artimi draugai Antaną meiliai vadino „Vivulsio“ arba „Laukiniu“. Geriausiai žinomas kaip Trijų Kryžių paminklo ir Tado Kosciuškos skulptūros Šv. Jonų bažnyčioje kūrėjas. XX a. pradžioje Vivulskis suprojektavo koplyčią Šiluvoje, Žemaitijoje, kuri buvo pastatyta 1912–1924 m. Mergelės Marijos apsireiškimo vietoje ir išliko iki šių dienų.
Viena iš Vilniaus miesto centre esančių gatvių pavadinta A. Vivulskio vardu. Ji yra šalia jo pastatytos Šventojo Jėzaus Širdies bažnyčios, kuri, nepaisant kelių atnaujinimo sumanymų, planų ir idėjų, taip ir neišliko Vilniaus kraštovaizdyje. Bažnyčia buvo nugriauta 1964 m. Šventykla turėjo skelbti pasauliui, kad religinis menas gyvas ir klesti. A. Vivulskis norėjo pastatyti „Viešpaties šventyklą, maldos šventyklą, pilną iškalbingų skulptūrų ir ornamentų“. Pats menininkas buvo giliai religingas ir dvasingas.
Studijuodamas Paryžiuje pirmą kartą savo darbais atkreipė Paryžiaus meno bendruomenės dėmesį.
Katarzyna Węglicka apie A. Vivulskį rašė: „Jis turėjo natūralų portretisto talentą, tačiau reikėjo šešių metų, praleistų Nacionalinėje dailės mokykloje, kad susiformuotų jo braižas. (...) Mokėjo atidžiai stebėti modelius. Portretas jam tarnavo kaip priemonė pažinti konkretaus žmogaus prigimtį, pats atvaizdas nebuvo tikslas.“
A. Vivulskis, nors išauklėtas pagal akademinius kanonus, buvo vienas iš ieškančių menininkų, pereinančių nuo eklektiškų formų prie modernios išraiškos – tiek kurdamas skulptūras, kurioms būdingas architektūrinis dydis, tiek dirbdamas prie pastatų, kurių formos pasižymi skulptūriškumu. Būtent dėl architektūrinės kūrybos A. Vivulskį priskiriame prie originaliausių XX a. pradžios Lenkijos ir Lietuvos menininkų. Jis buvo novatorius ir technikos srityje – skulptūroje ir architektūroje pirmasis panaudojo gelžbetonį.
Menininko garbei 2019 m. sausį Vilniuje Užupio g. atidengtas paminklas – Vivulskio milinė. Ji praeiviams primena netikėtos menininko mirties istoriją. Tų pačių metų lapkritį šalia Vivulskio ir Vytenio gatvių sankryžos atidengtas dar vienas atminimo ženklas – pagal A. Vivulskio autorinius brėžinius atkurtas Jėzaus širdies bažnyčios modelis.
Kunigas Valerijonas Meištavičius po menininko mirties sakė: „Antanas Vivulskis... Aš su juo susipažinau 1918 m., likus metams iki jo mirties... jis buvo giliai tikintis žmogus. Aukštas, liesas, ligotas, bet visada puikiai apsirengęs. Tamsūs, banguoti plaukai. Ir tos šviesios, laimingos, kibirkščiuojančios akys. Visas spindėjo geraširdiškumu, šviesa ir linksmumu.“
Antanas Vivulskis. Trijų kryžių paminklo maketas. XXa. 2 deš.
Antoni Wiwulski – architekt i rzeźbiarz. Wśród bliskich sobie osób, Antoni nazywany był pieszczotliwie „Wiwulsio”, natomiast znajomi mówili do niego „Dziki”. Najbardziej znany jako twórca pomnika Trzech Krzyży w Wilnie i rzeźby Kościuszki w kościele św. Janów z okazji 100-nej rocznicy śmierci bohatera. Przez Wiwulskiego zaprojektowana na początku XX wieku Kaplica w Szydłowie (Šiluva) na Żmudzi, została wzniesiona w latach 1912 – 1924 na miejscu objawienia Matki Boskiej i przetrwała do dziś.
Jedna z ulic w wileńskim śródmieściu jest nazwana jego imieniem. Znajduje się ona w pobliżu budowanego przez niego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa, który, pomimo kilku planów wznowienia idei jego powstania, tak i nie zaistniał w krajobrazie Wilna. Kościół rozebrano w 1964 roku. Świątynia miała powiedzieć światu, że sztuka religijna żyje i kwitnie. Chciał zbudować „świątynię Pańską, modlitewną, pełną wymownych rzeźb i ornamentów. […] Na szczycie wielki Chrystus błogosławić miał miasto i kraj cały”. Sam artysta był głęboko religijny, wręcz uduchowiony.
W czasie studiów artystycznych w Paryżu, już pierwszymi swymi pracami zwrócił uwagę środowiska artystycznego Paryża. Katarzyna Węglicka pisała o A. Wiwulskim: „Miał wrodzony talent portrecisty, ale dopiero sześć lat w Ecole Nationale des Beaux-Arts ukształtowało jego rękę. (...) Umiał uważnie obserwować modele. Portret służy mu jako środek poznania natury konkretnej osoby, nie był sam celem.”
Antoni Wiwulski, choć wychowany na kanonach akademickich, należał do artystów poszukujących, odchodzących od form eklektycznych ku zmodernizowanym i nacechowanym ekspresją – zarówno w rzeźbie, którą cechuje architektoniczny rozmach, jak i w budowlach, naznaczonych typowo rzeźbiarskim myśleniem o bryle i poszukiwaniem siły wyrazu. Zwłaszcza twórczość architektoniczna stawia Wiwulskiego w rzędzie najbardziej oryginalnych artystów w Polsce i Litwie na początku XX wieku. Był pionierem w stosowaniu żelbetonu w rzeźbie i architekturze.
Ku czci pamięci artysty w Wilnie przy ul. Zarzecza w styczniu 2019 r. odsłonięto pomnik upamiętniający architekta i rzeźbiarza – to płaszcz Wiwulskiego. Idea upamiętnienia Wiwulskiego w takiej formie nawiązuje do historii jego śmierci. W listopadzie tegoż roku przy ulicy Wiwulskiego i Witenisa otworzono jeszcze jeden symbol pamięci – według planów artysty był odtworzony model kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Ksiądz Walerian Meysztowicz po śmierci artysty powiedział: „Antoni Wiwulski… poznałem go w roku 1918 roku, rok przed śmiercią…był to głęboko wierzący człowiek. Wysoki, wychudzony, schorowany, ale zawsze starannie ubrany. Ciemne, falowane włosy. I te jasne, wesołe, sypiące iskrami oczy. Z całej jego postaci biła dobroć, jasność, wesołość.”
Pažiūrėk filmuką (video): Vivulskis NDG
Peržiūrėkit filmuką: Vivulskis NDG
Leonas Kosmulskis – grafikas, tapytojas, pedagogas. Gimė 1904 m. kovo 14 d. Kijeve. Dailės studijas pradėjo Poznanėje, Valstybinėje taikomosios dailės mokykloje. Vėliau Vilniaus Stepono Batoro universiteto Dailės fakultete mokėsi tapybos pas Liudomirą Slendzinskį, grafikos – pas Jerzy Hoppeną. Baigęs studijas dirbo Dailės fakulteto grafikos dirbtuvių vadovo asistentu.
L. Kosmulskio sukurti estampai tiesiog užburia išraiškingomis linijomis, panoraminio vaizdo stilizavimu ir nuorodomis į istorinę grafiką. Įdomu tai, kad Antrojo pasaulinio karo metais Vilniuje buvo draudžiama tapyti gatvėje iš natūros, su molbertu, tad tuo metu sukurti darbai paremti fotografijomis arba vaizdu pro langą. Todėl L. Kosmulskio Vilnius papildytas jo fantazijos vaisiais, idealizuotas. Tai – utopinė panorama.
Tarpukariu menininkas išraižė nemažai kūrinių senosios Vilniaus architektūros motyvais. Jo ofortas su dvibokšte Misionierių bažnyčia išsiskiria barokine interpretacija ir romantišku emocionalumu. Barokiškai stilizuota išlaki dinamiškų formų architektūra, kamuoliniai debesys, banguojanti žemė ir net kartušas su įrašu. Ofortas sukurtas Antrojo pasaulinio karo pabaigoje. L. Kosmulskis, kaip ir jo kolegos, karo metais sekė istoriniais dailės stiliais, užuovėjos nuo žiaurios karo realybės ieškodamas meno pasaulyje, praėjusių epochų dailėje, auksiniame baroko amžiuje, mene linko į retrospektyvizmą. Ofortas atspindi ir individualią L. Kosmulskio kūrybos ypatybę – pasibodėjęs tradicine realistine raiška, jis kūrė sąlyginius, menamus Vilniaus peizažus. L. Kosmulskio Vilnius – tai harmoninga, urbanistinės civilizacijos nesugadinta vieta, svajonių arkadija, kur vaikštinėja įsimylėjėlių poros.
Leonas Kosmulskis. Vilnius. 1935 m.
Grafik, malarz, pedagog. Urodził się 1904 r. 14 marca w Kijowie. Studia artystyczne rozpoczął w Poznaniu, w Państwowej Szkole sztuki użytkowej. Później studiował na Uniwersytecie Wileńskim im. Stefana Batorego na wydziale malarstwa i był uczniem Ludomira Sleńdzińskiego (malarstwo) i Jerzego Hoppena (grafika).
Leon Kosmulski był jednym z najciekawszych grafików młodszego pokolenia, na wydziale malarstwa był asystentem przewodniczącego warsztatów grafiki. Ciekawy fakt: podczas II Wojny światowej nie było pozwolono malować z żywej natury, dlatego ówczesne dzieła sztuki opierały się na widok fotograficzny lub obserwacjami przez okno. Dlatego ówczesne Wilno L. Kosmulskiego jest dopełnione jego fantazją, idealizowane. To – utopijna panorama.
L. Kosmulski w okresie międzywojennym wyrzeźbił sporo prac, motywami starej Wileńskiej architektury. Jego akwaforta z dwuwieżowym kościołem Misjonarzy, wyróżnia się barokową interpretacją i romantyczną emocjonalnością. Barokowo stylizowana architektura, okrągłe chmury, falująca ziemia i nawet kartusze z zapisem. Akwaforta stworzona pod koniec II Wojny światowej. L. Kosmulski, jak i inni jego znajomi, w czasach wojennych podążali w malarstwie za historycznymi stylami, poszukując schronienia od strasznej realności wojny w świecie sztuki, malarstwie przeszłych epok, w złotym wieku baroku. Akwaforta odzwierciedla też indywidualną charakterystykę twórczości L. Kosmulskiego – odrzucił on tradycyjne, realistyczne przedstawianie rzeczywistości, tworzył warunkowe, domniemane krajobrazy Wilna.
Kosmulskiego Wilno – to harmonijne, urbanistycznej cywilizacją nie zepsute miejsce, arkadia marzeń, gdzie spacerują pary zakochanych.
Pažiūrėk filmuką (video): Kosmulskis NDG
Peržiūrėkit filmuką: Kosmulskis NDG
